Omgevingsfactoren hebben een enorme impact op de gezondheid van demens en actie is dringend nodig. De huisarts speelt een cruciale rol bij het voorkomen en behandelen van de gevolgen van deze risicofactoren voor de gezondheid van zijn patiënten. De cel “Leefmilieu” biedt daarom verschillende tools aan om uzelf bij te scholen en uw patiënten te informeren. Er zijn binnenkort 12 e-learning modules online beschikbaar over meerdere onderwerpen die allen te maken hebben met milieugeneeskunde. Om nog een stap verder te gaan, organiseert de cel op 26/06 en 18/09/2021 opleidingen om zelf zorgverpleger op het domein van milieu en gezondheid te worden. Er worden tevens verschillende tools voorgesteld om het grote publiek te sensibiliseren.

Inleiding

In een column gepubliceerd in de krant « Le Monde » van 29 november 2016 onder de titel « Endocriene verstoorders: halt aan de manipulatie van de wetenschap », waarschuwden wereldberoemde onderzoekers waaronder leden van het IPCC en de medische wereld, voor « Merchants of Doubt » actief in verschillende domeinen, zoals de tabaks- en petrochemische industrie of de agronomische sector”. Zij verklaarden: « nog nooit is de mensheid met zo’n grote ziektelast geconfronteerd geweest die verband houdt met het hormonale systeem » en, omwille van de dringendheid, pleitten ze voor de implementering door de Europese Commissie van meer doeltreffende regulerende maatregelen.

In 2018 publiceerde de Belgische Senaat, na verschillende experts te hebben gehoord, een zeer uitgebreid rapport over de preventie en eliminatie van hormoonverstoorders.

In 2019 deed de Hoge Gezondheidsraad van zijn kant essentiële aanbevelingen over hygiënemaatregelen in verband met mutagenen en hormoonverstoorders. Meer recentelijk publiceerde de « Onafhankelijke Ziekenfondsen » een position paper getiteld « Endocriene verstoorders, handelen om onze gezondheid te beschermen ».

Een stap verder te gaan dan aanbevelingen voor het beleid van de nabije toekomst, voerden ze een enquête uit onder 1000 personen. Daaruit blijkt dat « bijna 60% helemaal niet weet dat hormoonverstoorders kanker kunnen veroorzaken of een negatieve invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van baby’s, kinderen en adolescenten » en dat  » 3 op de 4 consumenten ook verwachten dat zorgverleners (artsen, apothekers, gynaecologen, enz.) hen informatie verstrekken… ”.

Dit alles om vandaag de dringendheid te beklemtonen om met deze omgevingsfactoren rekening te houden en om het belang te onderstrepen van de rol van zowel de huisarts als andere gezondheidswerkers: deze laatste spelen immers een sleutelrol in preventie en in de behandeling van de gevolgen van deze risicofactoren voor de gezondheid van de patiënt.

Laat ons goed begrijpen dat het gaat over blootstellingen aan omgevingsrisicofactoren waarvoor de huisarts bijzonder goed geplaatst is om preventieboodschappen te geven. We zijn er ons inmiddels zeer van bewust dat de medische opleiding aan de universiteit wat dit betreft onvoldoende is. De interesse van onze patiënten voor deze onderwerpen zal immers ongetwijfeld groeien. Het zou niet mogen dat op termijn onze patiënten beter geïnformeerd zijn dan wij. De SSMG heeft daarom niet gewacht op een bewustwording om op dit gebied in actie te schieten, aangezien het ongeveer tien jaar geleden is dat de cel Leefmilieu werd opgericht. Wat doet deze cel vandaag om aan de behoefte aan opleiding en informatie over milieurisico’s tegemoet te komen?

Online training van huisartsen en andere gezondheidswerkers via e-learning modules

Geconfronteerd met de hierboven vermelde uitdagingen en om tegemoet te komen aan de vraag van de FOD Volksgezondheid, heeft de SSMG, in samenwerking met de ‘Régie Analyse’ van Henegouwen en de cel Digitale Educatie Henegouwen, 12 e-learning sessies voor artsen en andere professionelen uit de gezondheidssector (verpleegkundigen, vroedvrouwen, thuismanagers, enz.) maar ook, afhankelijk van de thema’s, geschikt voor andere betrokken actoren (wethouders van gezondheid en milieu, eco-adviseurs, schooldirecteuren of schoolbestuurders, enz ). Ze zullen zowel in het Frans als in het Nederlands toegankelijk zijn op de website van de FOD Volksgezondheid en op de website van de cel Leefmilileu van de SSMG en worden aangeboden in het kader van GLEMs en Dodécagroupes®. De thema’s waarop ze betrekking hebben zijn de volgende:

1. LOCAL ISSUE: Opkomend lokaal probleem | Nabijheid van industriële/agrarische activiteit / management van een opkomend lokaal probleem, inclusief vragen met betrekking tot verspreiding van polluenten en risicocommunicatie ;
2. INDOOR: Binnenhuismilieu: meervoudige blootstelling | Luchtverontreiniging binnenshuis : meerdere bronnen van blootstelling, evaluatie van de blootstelling (globale aanpak en presentatie van tools en initiatieven zoals SQUATTE, « groene ambulances »);
3. MOLD: Binnenhuismilieu: schimmels | Luchtvervuiling binnenshuis: specifiek geval van schimmels;
4. Air intérieur : radon | Luchtvervuiling binnenshuis : specifieke geval van radon;
5. OUTDOOR: Air extérieur: PM | Luchtvervuiling buitenshuis: specifiek geval van fijne deeltjes (PM_2,5 en PM₁₀):
6. HEAVY METALS: Zware metalen | Blootstelling aan zware metalen : geval van kwik, lood en cadmium;
7. EDC’s : EV | Endocriene verstoorders ;
8. DOHaD | Meervoudige bloodstelling van zwangere vrouwenen en ontwikkelingsoorsprong van de gezondheid (DOHaD, Developmental Origins of Health and Diseases), inclusief concepten van epigenetica (en exposoom), effecten per[BD1]  (moeder, kinderen en cellen van het kind) en transgenerationeel (over meerdere generaties) en de specifieke blootstellingen en kwetsbaarheden tijdens de vroege kinderjaren;
9. Pesticides | Pesticiden/insecticiden: huishoudelijk gebruik en impact op voeding (en accumulatie  van organische persistente polluenten in de voedselketen)
10. Life style: Consumentenproducten | consumentenproducten (cosmetica/detergenten)
11. Climate change | Aanpassing aan klimaatverandering en opkomende ziekten (overdragers exotische ziekten zoals exotische muggen, teken enz.);
12. Bruit | Lawaai ;
13. Elektromagnetische golven (in ontwikkeling).

Oprichting van een netwerk van huisartsen experts op het domein van milieu en gezondheid door de organisatie van opleidingen voor trainers

In het kader van een project gefinancierd door de COCOM[1], zal de cel Leefmileu van de SSMG, in samenwerking met Hainaut-Analyses, twee face-to-face opleidingsmodules voor trainers ontwikkelen voor gezondheidswerkers (“train de trainers”). Deze trainingen, die plaatsvinden op 26/06 en 18/09/2021, hebben als doel een netwerk te creëren van huisartsen die experts zijn op het gebied van milieu en gezondheid, en die op hun beurt in staat zullen zijn om andere professionals op het gebied van milieu en gezondheid op te leiden. in het kader van GLEMs, Dodécagroupes® of andere organisaties.

De eerste module behandelt de endocriene verstoorders (EV), de tweede gaat over de kwaliteit van buiten- en binnenlucht.

Waarom deze prioritaire thema’s? Dit kan gemakkelijk worden begrepen door enkele cijfers te bestuderen.

Wat betreft endocriene verstoorders in alledaagse producten, volstaat een simpele opfrissing om de impact ervan te meten: 163 miljard euro per jaar, dit zijn de geschatte kosten in de gezondheidszorg ten gevolge van EV in Europa.

De gegevens van een prospectieve studie gepubliceerd in november 2020 in verband met de « NutriNet »–cohorte (170.000 vrijwilligers) bestaande uit een groep van 33.256 leden zijn belangwekkend. Bij een follow-up van vier jaar toont deze studie (bij gelijkblijvende omstandigheden) een verminderd risico op diabetes type 2 met 35% bij consumenten die producten afkomstig uit de biologische landbouw (voedingsmiddelen met het label « AB ») nuttigen.

Hoe zit het met de kwaliteit van de binnen- en buitenlucht? Een studie van ANSES uit 2014 schat dat de slechte kwaliteit van de binnenlucht leidt tot « een sociaaleconomische kost van bijna 19 miljard euro per jaar in Frankrijk » !

Luchtvervuiling is dodelijk! In zijn rapport van 2019 concludeerde het Europees Milieuagentschap dat blootstelling aan fijnstof (PM2,5, met een diameter van minder dan 2,5 micrometer) voornamelijk verantwoordelijk was voor ongeveer 422.000 vroegtijdige sterfgevallen (vóór de levensverwachting) in alle 41 Europese landen, waaronder 391.000 in de 28 lidstaten van de Europese Unie.

Volgens een onderzoek in het European Heart Journal, is het aantal slachtoffers tot nu toe enorm onderschat. Het medische tijdschrift van de European Society of Cardiology concludeert dat dit de oorzaak is van ongeveer 800.000 vroegtijdige sterfgevallen in Europa per jaar: de oversterfte als gevolg van luchtvervuiling zou in feite 790 000 gevallen bedragen op continentaal niveau, waaronder 659.000 binnen de EU, verzekeren de auteurs van de studie onder leiding van een team van Duitse onderzoekers aan het Max-Planck Instituut. Ter vergelijking: COVID-19 heeft op 30-01-2021 512.500 mensen het leven gekost (exclusief Rusland en het Verenigd Koninkrijk).

Sensibilisering van het grote publiek voor milieu en gezondheid

Het grote publiek bewust maken van milieu en gezondheid is tevens één van de uitdagingen die de cel Leefmilieu aangaat. Ondersteund door de COCOM, verloopt dit via verschillende kanalen:

De ontwikkeling van transversale face-to-face sensibiliseringsmodules. De workshops « algemeen publiek » zullen zich toespitsen op de volgende thema’s: « rond de geboorte », « koken en voeding » en « buitenluchtkwaliteit » met een focus op de situatie in Brussel. De verspreiding van deze modules zal voornamelijk gebeuren via samenwerking met Brusselse verenigingen ter bevordering van de fysisch-chemische hygiëne.

De ontwikkeling van adviesfiches die zullen worden gepubliceerd op de site mongeneraliste.be, een medische informatiesite voor het grote publiek.

Een onderzoek-actie project in samenwerking met Brusselse verenigingen geëngageerd in de strijd tegen armoede om kwetsbare bevolkingsgroepen bewust te maken van vervuilende stoffen. We weten dat het de meest kwetsbare bevolkingsgroepen zijn die ook het meest worden blootgesteld.

Verspreiding van informatie via een blog gewijd aan milieugeneeskunde: DocteurCoquelicot.Com (https://docteurcoquelicot.com/) en via sociale media.

En tot slot, professionals uit de zorgsector voorzien van de ontwikkelde tools (brochures, plaatjes, infographics, videoclips, etc.) ter attentie van hun patiënten.

Conclusie

Het doel is om huisartsen en andere gezondheidswerkers te voorzien van wetenschappelijk gevalideerde, toegankelijke en flexibele informatie om onze patiënten nauwkeurige informatie te kunnen verstrekken. Door evenwel op uw hoede te zijn voor « Merchants of Doubt » als voor « angstmarketing ».

In alle gevallen zal de voorkeur gegeven worden aan een educatieve en didactische benadering en zal de inhoud meer gericht zijn op « oplossingen en alternatieven » dan op « vaststelling van de omvang van de schade ».

Het komt er dus op aan in te gaan op de eerste aanbeveling van het Senaatsrapport van 2018 om « de bevolking zoveel mogelijk te informeren en te sensibiliseren over de aanwezigheid van endocriene verstoorders (en andere vervuilende stoffen) in consumptiegoederen en de risico’s die daaraan verbonden zijn voor de gezondheid, alsook over de verschillende mogelijke wijzen van blootstelling (via de luchtwegen, de mond of door aanraking), zodat burgers met volledige kennis van zaken hun consumptiegewoonten en hun manier van leven kunnen aanpassen.« 

Bibliographie

1. Le  Monde, 29 novembre 2016, https://lemonde.fr/idées/article/2016/11/29/halte-a-la-manipulation-de-la-science
2. GIEC : Groupe d’experts intergouvernemental sur l’évolution du climat
3. Rapport d’information concernant la nécessaire collaboration entre l’autorité fédérale, les Communautés et la Régions l’en ce qui concerne la prévention et l’élimination de perturbateurs endocriniens présents dans les produits de consommation, en vue de promouvoir la santé publique, Sénat de Belgique, Session 2017-2018 23 mars 2018, Dossier n° 6-303 (https://www.senate.be/informatieverslagen/6-303/Senat_rapport_perturbateurs_endocriniens-2018.pdf)
4. Hygiène de l’environnement physico-chimique (limitation de l’exposition aux agents mutagènes ou perturbateurs endocriniens) et importance des expositions en début de vie, Avis °9404, Conseil Supérieur de la Santé, 2019.- (https://health.belgium.be/sites/default/files/uploads/fields/fpshealth_theme_file/190617_css-9404_fys_chem_env_hygiene_vcabdem.pdf )
5. Perturbateurs endocriniens, agir pour protéger notre santé », Position Paper des Mutualités Libres,  p 9 & 129 (https://www.mloz.be/sites/default/files/events/position_paper_mutualites_libres_perturbateurs_endocriniens_0.pdf )
6. Endocrine Disruptors : From Scientific Evidence to Human Health Protection. European Parliament Think Tank, May 2019,( https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/STUD/2019/608866/IPOL_STU(2019)608866_EN.pdf)
7. E. Kesse-Guyot & al., Prospective association between organic food consumption and the risk of type 2 diabetes: findings from the NutriNet-Santé cohort study, International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, Nov. 2020, https://ijbnpa.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12966-020-01038-y
8. Agence nationale de sécurité sanitaire de l’alimentation, de l’environnement et du travail (France)
9. Etude exploratoire du coût socio-économique des polluants de l’air intérieur. P. 79.. ANSES. Avril 2014.Edition scientifique. https://www.anses.fr/fr/system/files/AUT-Ra-CoutAirInterieurSHS2014.pdf
10. « Air quality in Europe — 2019 report1994-2019 EEA Report No 10/2019 » (» https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2019  )
11. Jos Lelieveld & al., Cardiovascular disease burden from ambient air pollution in Europe reassessed using novel hazard ratio functions, European Heart Journal, Volume 40, Issue 20, 21 May 2019, Pages 1590–1596, https://doi.org/10.1093/eurheartj/ehz135, 12 March 2019
12. Source : Worldometer :
13. Cf. Sénat (note 3) Rapport d’information concernant la nécessaire collaboration entre l’autorité fédérale, les Communautés et la Régions l’en ce qui concerne la prévention et l’élimination de perturbateurs endocriniens présents dans les produits de consommation, en vue de promouvoir la santé publique, Sénat de Belgique, Session 2017-2018 23 mars 2018, Dossier n° 6-303 (https://www.senate.be/informatieverslagen/6-303/Senat_rapport_perturbateurs_endocriniens-2018.pdf)

---

[1] Commission communautaire commune de Bruxelles-Capitale